Op 1 april verjaart het Viapass-kilometerheffingssysteem voor vrachtwagens. De Interregionale entiteit die de kilometerheffing voor vrachtwagens coördineert en controleert, sloot zopas haar vijfde operationele werkingsjaar af. Inderdaad, op 1 april 2016 startten de drie gewesten van België met een kilometerheffing voor vrachtwagens van meer dan 3,5 ton. Het principe was eenvoudig: in plaats van een belasting te betalen op het bezit van een voertuig, werd vanaf dan af een kilometerheffing gevraagd op het werkelijke gebruik ervan.

Ons land rolde een state of the art tolsysteem uit, dat volledig interoperabel is en profileerde zich hiermee als een trendsetter en een voorbeeld in Europa. Immers, toen, net als vandaag is het de bedoeling van Europa geweest om te komen tot één groot gebied van elektronische tolheffing (EETS of European Electronic Toll Service) waarin alle heffingsplichtige voertuigen met één enkele toloplossing heel Europa kunnen doorkruisen, niet gehinderd door barelen of wachtfiles.

Het systeem van Viapass genereert tolgelden die de gewesten kunnen investeren in infrastructuur en mobiliteitsprojecten. Ook tijdens het afgelopen werkingsjaar dat volledig getekend was door de coronapandemie. Dit is tevens het bewijs van het feit dat de sector van het wegtransport bleef draaien en op die manier de ruggengraat van onze economie vormde.

De cijfers over 5 werkingsjaren

De afgelopen vijf werkingsjaren heeft Viapass op vrij stabiele basis inkomsten aan tolgelden kunnen overmaken aan de 3 gewesten.

(legende tabel: april tot april, in miljoen euro)

Belangrijk is het om hierbij te noteren dat met de invoering van de kilometerheffing ook de vrachtwagens uit andere landen betalen voor de schade aan het wegennet en de hinder in de verkeersstromen. Belgische truckers stonden in de eerste jaren in voor 46% van de geïnde tolgelden; een percentage dat de twee laatste werkingsjaren steeg naar 47%, wellicht ook onder invloed van corona op het internationale wegvervoer. Dit gegeven betekent echter ook dat meer dan de helft van de tol (53%) door buitenlandse transporteurs wordt gegenereerd. De vaste bezoekers van België zijn overigens trouwe klanten. In de top 10 staan, in volgorde van belangrijkheid, naast België en een groep Europese landen, Nederland, Polen, Roemenië, Litouwen, Duitsland, Frankrijk, Luxemburg en Bulgarije.

Ook het aantal getelde vrachtwagens op de baan varieerde slechts licht over de jaren.  Gemiddeld worden de wegen van de 3 gewesten gefrequenteerd door ongeveer 150.000 tolplichtige vrachtwagens per werkdag. In de weekends zakt dat aantal naar een kleine 60.000 op zaterdag en 20.000 op zondag. In totalen geeft dat het volgende rijtje voor de volledige werkingsjaren. De onderstaande tabel toont ook aan dat het aantal verschillende vrachtwagens relatief constant blijft.

(de telling is per vrachtwagen die minstens één maal werd gezien in een jaar)

(legende: aantal verschillende vrachtwagens per jaar)

Vanaf 18 maart 2020, bij de aanvang van de eerste lockdown, werd de impact door corona ook bij ons duidelijk zichtbaar, en daalde het aantal vrachtwagens plots substantieel van gemiddeld 150.000 per dag naar 110.000 per werkdag en lager. In de loop van de zomervakantie steeg het aantal vrachtwagens weer naar normale gemiddelden om op dat niveau verder te blijven schommelen.

“Een pertinente vaststelling in een moeilijk jaar zoals 2020, is dat een systeem dat werkt volgens gebruik, zoals de kilometerheffing, zijn nut en kracht bewezen heeft”, zegt administrateur-generaal Johan Schoups. “Immers, daar waar vele ondernemingen de activiteiten moesten staken de afgelopen maanden maar toch geconfronteerd werden met doorlopende kosten, moest een stilstaande vrachtwagen niet betalen. Enkel de vrachtwagens die ook effectief kilometers aflegden moesten een heffing betalen. Wel konden we met ons allen zien dat het wegtransport een essentiële schakel is en blijft in onze samenleving. De cijfers zijn tevens een heel goede indicator voor de economische bedrijvigheid, en zeggen iets over de vrachtwagenactiviteit op de weg, maar niets over de beladingsgraad van de wagens, noch over de rentabiliteit van de uitgevoerde ritten. Dit kan Viapass niet meten.”

Vergroening van de vloot

Wat het meest in het oog springt in het overzicht van de cijfers is de stelselmatige en doorgedreven vergroening van de vrachtwagenvloot die op onze wegen rijdt. Waar er in 2016, bij de start van de kilometerheffing, 30,6% van de tolinkomsten werd gegenereerd door vrachtwagens die een Euro 6-uitstootnorm hadden, is dat percentage door de jaren heen flink gestegen. Tijdens het jongste werkingsjaar kwamen bijna 80% van de tolgelden door de vrachtwagens op onze wegen uit de meeste groene categorie: Euro 6. De twee beste categorieën, Euro 5 en Euro 6 samen, vertegenwoordigden niet minder dan 95% van het vrachtverkeer op de baan.

“Het is duidelijk dat het gunstigere tarief voor ‘groene’ vrachtwagens in de kilometerheffing een medebepalende factor is bij de aanschaf van een vrachtwagen”, zegt Johan Schoups. “Een andere factor die het tarief van de kilometerheffing bepaalt is de gewichtsklasse. En ook hier zien we een stijging van de heffingen voor +32 ton vrachtwagens van 87% naar 91% vandaag. Dit is een duidelijke indicatie van de grote hoeveelheid afgelegde kilometers door grote vrachtwagens, in verhouding met de twee andere – lichtere – klassen.”

In België ingeschreven vrachtwagens waren het vorige kalenderjaar goed voor 47,2% van de activiteit door trucks in België. Nederlandse en Poolse vrachtwagens nemen elk 10% van de gereden kilometers op betalende tolwegen voor hun rekening. Roemeense trucks staan op de vierde plaats met 6,1%, gevolgd door Litouwse (4,6%), Duitse (3,8%), Franse (3%), Luxemburgse (2,5%) en Bulgaarse (2,4%) vrachtwagens. Die rangschikking van landen was in 2019 niet anders. Per werkdag reden er in 2020 gemiddeld 144.474 vrachtwagens in België, tegenover 146.897 een jaar eerder.

“De kilometerheffing die Belgische en buitenlandse vrachtwagens betalen, gaat naar het Vlaamse, het Waalse (via zijn concessiehouder Sofico) en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest exact in verhouding van het aantal gereden kilometers door vrachtwagens op de betalende tolwegen in hun gewest”, stelt Johan Schoups. “Met de inkomsten kunnen de gewesten investeren in infrastructuur en mobiliteit. Ze gaan zo bijvoorbeeld ook naar opleidingen voor vrachtwagenchauffeurs en initiatieven om hun werkomstandigheden te verbeteren, zoals betere snelwegparkings.”

Van alle wagens die in België onderworpen zijn aan de kilometerheffing, is 99,2% reglementair in orde. “De resterende 0,8% zijn daarom niet noodzakelijk kwaadwillige overtreders”, zegt Johan Schoups. Een vrachtwagen wordt gemiddeld drie keer per dag gecontroleerd. Dit komt neer op meer dan 8 miljoen controlemomenten per maand. De controles gebeuren door 39 cameraportieken, 22 verplaatsbare camera’s en 38 controlevoertuigen en -motoren van de drie gewesten. Afhankelijk van de ernst van de overtreding is er een boete van 100, 500, 800 of 1.000 euro.

Jaarverslag

Samen met de bekendmaking van de cijfers na het vijfde jaar kilometerheffing heeft Viapass zijn jaarverslag voor het kalenderjaar 2020 gepubliceerd.

In het voorbije kalenderjaar (januari tot januari) bedroeg de opbrengst van de kilometerheffing 736 miljoen euro. In België of in het buitenland ingeschreven vrachtwagens reden vorig jaar samen 5,57 miljard kilometer op de betalende tolwegen in de drie gewesten. Dat was in het afgelopen coronajaar minder dan de 6,39 miljard kilometer in 2019. Dat de opbrengsten vorig jaar hoger waren dan in 2019, komt door de aangepaste tarieven voor de kilometerheffing in 2020.

“Met Viapass mogen we trots zijn op de pioniersrol die ons land gespeeld heeft en het voorbeeld van een state of the art werkingsmodel dat werd uitgerold als eerste in Europa”, zegt Johan Schoups, administrateur-generaal van Viapass. “Wij hebben meteen de kaart getrokken van de toekomst voor het wegtransport in Europa en er de toon aangegeven. Andere landen zijn ons model komen bestuderen en advies komen vragen voor eigen ontwikkeling, en meermaals hebben we internationale felicitaties en bewondering gekregen. Het is een prestatie die alleen maar kan gerealiseerd worden door een professioneel, volhardend en gefocust team, dat ik hierbij hulde breng.”